Τα γηρατειά και η οροθετικότητα επηρεάζουν αρνητικά τα οστά, τα κάνουν πιο εύθραυστα και πιο επιρρεπή σε κατάγματα.
Η οστεοπόρωση (σε απλή ερμηνεία πορώδες οστό, δηλαδή κόκαλο με τρύπες) είναι η κατάσταση κατά την οποία τα οστά γίνονται εύθραυστα και επειδή είναι λιγότερο εύκαμπτα καθίστανται και πιο επιρρεπή σε κατάγματα. Η οστεονέκρωση, αλλιώς γνωστή και ως άσηπτη νέκρωση, είναι ο θάνατος του οστού. Παρουσιάζεται συχνότερα στην κεφαλή του μηριαίου οστού, κοντά στην άρθρωση του ισχίου.
Αιτίες της οστεοπόρωσης / Οστεοπενία και οστεονέκρωση
Το πόσο δυνατά είναι τα οστά σου εξαρτάται από τον όγκο τους (μάζα) και το πάχος τους (πυκνότητα). Η οστική πυκνότητα, με τη σειρά της, εξαρτάται εν μέρει από το πόσο ασβέστιο, φωσφόρο και άλλα μέταλλα έχεις στα οστά σου. Όταν τα οστά σου έχουν χαμηλά επίπεδα μετάλλων, τότε μειώνεται η δύναμη και η πυκνότητά τους. Η οστεοπενία που δεν αντιμετωπίζεται με θεραπεία εξελίσσεται τελικά σε οστεοπόρωση.
Η οροθετικότητα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης οστεονέκρωσης, κάτι που κάνουν και πολλά άλλα φάρμακα, ανάμεσά τους κάποια αντιρετροϊκά ή η μακροχρόνια χρήση στεροειδών.
Τα συμπτώματα και οι επιπλοκές της
- Στα αρχικά στάδια της οστεοπόρωσης συχνά δεν υπάρχουν εμφανή συμπτώματα
- Ο πόνος είναι το πιο συχνό σύμπτωμα εκεί όπου τα οστά είναι πιο ευάλωτα στην πίεση, όπως στην πλάτη και στο ισχίο (γοφός)
- Ο πόνος στο ισχίο είναι το πιο κοινό σύμπτωμα οστεοπόρωσης
- Τα κατάγματα ή η απορρόφηση και συμπίεση μέρους του οστού στους σπονδύλους (τα οστά που απαρτίζουν τη σπονδυλική στήλη) μπορεί να σε κάνουν να χάσεις ύψος και άρα να «μαζέψεις»
- Όσο μεγαλώνεις, πέφτεις όλο και πιο συχνά, γεγονός που οδηγεί σε κατάγματα στα οστά που αποδυναμώνονται
- Τα οστά του ισχίου και των καρπών είναι αυτά που σπάνε πιο συχνά καθώς γερνάς
ΠΟΤΕ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙΣ ΝΑ ΠΑΘΕΙΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ
Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη οστεοπόρωσης είναι οι εξής:
Γηρατειά:
Ο κίνδυνος αυξάνει με την ηλικία. Ο ρυθμός με τον οποίο αναπτύσσεται η οστεοπόρωση και η σοβαρότητά της εξαρτώνται από την ποσότητα οστικής μάζας στο διάστημα που ήσουν 25 έως 35 ετών, γνωστή και ως μέγιστη οστική μάζα, και πόσο γρήγορα την έχασες. Όσο πιο υψηλή η μέγιστη οστική μάζα, τόσο πιο πολύ θα καθυστερήσει η ανάπτυξη της οστεοπόρωσης που εμφανίζεται φυσιολογικά στα γηρατειά.
Οροθετικότητα:
Ο ιός του HIV και η αντιρετροϊκή αγωγή συνδέονται με την οστεοπόρωση και με την οστεονέκρωση. Δεν είναι σαφές γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο, ωστόσο όσο μεγαλύτερο διάστημα είναι κανείς οροθετικός, τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος να πάθει οστεοπόρωση και οστεονέκρωση.
Εθνικότητα:
Τα άτομα που ανήκουν στην ασιατική και τη λευκή φυλή κινδυνεύουν περισσότερο να πάθουν οστεοπόρωση σε σχέση με άτομα από άλλες φυλές.
Τα γηρατειά, η οροθετικότητα και η αντιρετροϊκή αγωγή είναι παράγοντες κίνδυνου για την εμφάνιση οστεοπόρωσης. Οι ασκήσεις με βάρη και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης.
Τρόπος ζωής:
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης, το κάπνισμα και η έλλειψη άσκησης δημιουργούν προδιάθεση για την ανάπτυξη οστεοπενίας και οστεοπόρωσης.
Διατροφή:
Η έλλειψη ασβεστίου και βιταμινών (ειδικά της βιταμίνης D) στη διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο.
Δείκτης Μάζας Σώματος:
Ένα άτομο με χαμηλό δείκτη μάζας σώματος είναι λιποβαρές και άρα διαθέτει λιγότερο βάρος για να γυμνάζει επαρκώς το σκελετό του με τις καθημερινές κινήσεις.
Επίπεδα ορμονών:
Στις γυναίκες μειώνονται με την εμμηνόπαυση και την πρόωρη εμμηνόπαυση (που μπορεί να συμβεί συχνότερα λόγω οροθετικότητας), γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης, επειδή χάνεται η προστατευτική επίδραση που έχουν τα οιστρογόνα στα οστά. Οι άντρες με χαμηλή τεστοστερόνη, κάτι που παρατηρείται πιο συχνά στους οροθετικούς, κινδυνεύουν περισσότερο να χάσουν οστική μάζα.
Φάρμακα:
Ορισμένες μορφές φαρμακευτικής αγωγής, όπως τα στεροειδή, συχνά προκαλούν μειωμένη οστική πυκνότητα. Ορισμένα αντιρετροϊκά φάρμακα έχουν συσχετισθεί με αυξημένη απώλεια οστικής πυκνότητας.
Άλλες παθήσεις:
Ο διαβήτης τύπου 1, η ηπατική νόσος, η νεφροπάθεια και ένα οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης αυξάνουν την πιθανότητα να πάθεις οστεοπόρωση.
Αλκοόλ:
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επιδεινώσει την υγεία των οστών και ενοχοποιείται ιδιαίτερα για την ανάπτυξη οστεονέκρωσης.
Πώς γίνεται η διάγνωση της οστεοπόρωσης και της οστεονέκρωσης;
Η διάγνωση της οστεοπενίας και της οστεοπόρωσης γίνεται με τη μέτρηση της οστικής πυκνότητας σε διάφορα σημεία του σώματος, συνήθως στο ισχίο και τη σπονδυλική στήλη. Η εξέταση για την οστική πυκνότητα λέγεται «Απορροφησιομετρία Ακτινών Χ διπλής ενέργειας» (Dual Energy X-ray Absorptiometry) και δείχνει την έλλειψη μετάλλων στα οστά. Η οστική πυκνότητα μετάλλων συγκρίνεται με τη μέγιστη οστική πυκνότητα ενός φυσιολογικού ατόμου του φύλου σου και ηλικίας 30 ετών. Μια μέτρηση που λέγεται T-score υπολογίζει πόσο κάτω από τη μέγιστη πυκνότητα βρίσκεται το εξεταζόμενο οστό, όπως φαίνεται στο παρακάτω πινακάκι.
Τιμές T-score για τη διάγνωση οστεοπενίας και οστεοπόρωσης
Οστεοπενία Τιμή T-score μεταξύ -1,0 και -2,5
Οστεοπόρωση Τιμή ίση ή χαμηλότερη του -2,5
Η διάγνωση της οστεονέκρωσης γίνεται με ακτινογραφία ή μαγνητική τομογραφία. Μερικές φορές πρέπει να γίνει βιοψία στο οστό, οπότε αφαιρείται ένα μικρό δείγμα από το οστό με τοπική ή γενική αναισθησία και πηγαίνει για εργαστηριακή ανάλυση.
Πώς να προλάβετε και να αντιμετωπίσετε την οστεοπόρωση
Η καλύτερη πρόληψη είναι να έχεις «χτίσει» καλή οστική πυκνότητα μέχρι τα 35 σου. Ωστόσο, αν έχεις ήδη αναπτύξει οστεοπενία ή οστεοπόρωση, μπορείς να προλάβεις την περαιτέρω επιδείνωσή της και να μειώσεις τον κίνδυνο να πάθεις κάταγμα με τους εξής τρόπους:
Άσκηση:
Οι ασκήσεις με βάρη βοηθούν στη διατήρηση των μετάλλων στο σώμα. Η πεζοπορία, το κολύμπι, το τρέξιμο και το πιλάτες βελτιώνουν την οστική πυκνότητα και μειώνουν τον κίνδυνο να εμφανίσεις παθήσεις των οστών.
Αλλαγές στον τρόπο ζωής:
Εκτός από την άσκηση, είναι σημαντικό να βγάλεις από τη ζωή σου παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα και να μετριάσεις την κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης. Μια διατροφή πλούσια σε ασβέστιο, φωσφόρος και βιταμίνη D θα βοηθήσει τα οστά σου να δυναμώσουν (βλ. Παράρτημα 3).
Φαρμακευτική αγωγή:
Ο γιατρός σου ενδεχομένως να σε συμβουλεύσει να πάρεις συμπληρώματα ασβεστίου και βιταμίνης D, αλλά αν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να πάθεις κάταγμα θα σου γράψει συνταγή για ειδική αγωγή (π.χ. διφωσφονικά).
Στεροειδή (κορτιζονούχα φάρμακα):
Καλό θα ήταν να τα αποφεύγεις.
Εγχείρηση:
Ίσως να χρειαστεί, ειδικά αν έχουν πάθει ζημιά οι αρθρώσεις. Στην οστεονέκρωση συνήθως παθαίνει ζημιά η άρθρωση του ισχίου.
Βιταμίνη D
Η βιταμίνη D είναι απαραίτητη για την υγεία μας, αφού βοηθάει στην απορρόφηση του ασβεστίου, το οποίο είναι απαραίτητο για υγιή δόντια, οστά και μύες. Μερικοί πιστεύουν ότι παίζει ρόλο στην πρόληψη ορισμένων μορφών καρκίνου, του διαβήτη, της φυματίωσης και των καρδιακών παθήσεων, καθώς και στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού. Η έλλειψη βιταμίνης D συνδέεται με χαμηλά επίπεδα CD4 και εξέλιξη της HIV λοίμωξης. Στα άτομα με ηπατίτιδα C, η έλλειψη της βιταμίνης D μπορεί να επιταχύνει το ρυθμό της ηπατικής ίνωσης.
Η βιταμίνη D κατά κύριο λόγο παράγεται στο δέρμα μας με τη βοήθεια του ήλιου και χρειάζεται η άμεση έκθεση γυμνού δέρματος στην ηλιακή ακτινοβολία (όχι μέσα από παράθυρο). Όσοι έχουν πιο σκούρο δέρμα χρειάζονται μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο για να παράγουν την ίδια ποσότητα. Η βιταμίνη D βρίσκεται επίσης σε ορισμένες τροφές (βλ. Παράρτημα 3).
Αιτίες έλλειψης της βιταμίνης D είναι οι εξής:
- Γήρανση
- Οροθετικότητα και ορισμένα αντιρετροϊκά φάρμακα
- Περιορισμένη έκθεση στον ήλιο ή πιο σκούρο δέρμα
- Κακή διατροφή
Σύμφωνα με τις έρευνες περίπου το ένα τρίτο των ανθρώπων που ζουν με HIV έχει έλλειψη βιταμίνης D. Ο οργανισμός σου μεταβολίζει τη βιταμίνη D με τον ίδιο τρόπο που μεταβολίζει ορισμένα αντιρετροϊκά για την καταπολέμηση του HIV και ορισμένα αντιρετροϊκά ενοχοποιούνται για τη συχνότερη εμφάνιση της συγκεκριμένης έλλειψης. Πάντως, το σκούρο δέρμα παραμένει ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για την έλλειψη της βιταμίνης D.
Τα συμπτώματα είναι μη ειδικά, όπως η κούραση και οι ακαθόριστοι πόνοι. Πιο συγκεκριμένα συμπτώματα είναι οι μυϊκές κράμπες ή η μυϊκή αδυναμία και οι πόνοι στα οστά, συνήθως στην πλάτη, στο ισχίο ή στα πόδια.
Καλό είναι να εξετάζεσαι τακτικά για τη βιταμίνη D στον οργανισμό σου (βλ. τις τελευταίες σελίδες) και επιπλέον να κάνεις εξετάσεις αίματος για το ασβέστιο, το φωσφόρο και τις ηπατικές λειτουργίες σου, τα οποία επίσης δείχνουν τυχόν αλλαγές που οφείλονται σε χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D. Μπορεί να χρειαστεί να κάνεις επιπλέον εξετάσεις, αν δεν είναι ξεκάθαρο για ποιο λόγο έχεις έλλειψη της βιταμίνης ή αν έχεις επιπλέον ελλείψεις σε βιταμίνες και μέταλλα.
Αν το μόνο σύμπτωμα που έχεις είναι η κούραση, θα πρέπει και πάλι να το αναφέρεις στον γιατρό που σε παρακολουθεί, γιατί μπορεί να συνδέεται με αναιμία ή καρκίνο. Και στις δύο περιπτώσεις θα επωφεληθείς από την έγκαιρη θεραπεία.