Οι παθήσεις που συνδέονται τόσο με τη γήρανση, όσο και με την HIV λοίμωξη επιβαρύνουν τα νεύρα, τους μύες που νευρώνονται από αυτά, καθώς και τις λειτουργίες του εγκεφάλου, μεταξύ αυτών και τη γνωστική λειτουργία. Υπάρχει η θεωρία ότι αν ξεκινήσεις νωρίτερα την αντιρετροϊκή αγωγή θα προλάβεις ή θα μειώσεις την έκταση της πιθανής βλάβης στον εγκέφαλο και έτσι θα προλάβεις την εξέλιξή της σε άνοια.
Καθώς γερνάμε, χάνουμε λειτουργικά κύτταρα του εγκεφάλου και έτσι μειώνεται η ικανότητά μας να απομνημονεύουμε και να μαθαίνουμε νέες δεξιότητες (η λεγόμενη γνωστική λειτουργία). Επιπλέον, το περίπλοκο δίκτυο νεύρων που διατρέχει το υπόλοιπο σώμα μας γίνεται λιγότερο αποτελεσματικό, αφού ο χρόνος αντίδρασής μας γίνεται πιο αργός. Ο ρυθμός με τον οποίο ο καθένας μας γερνάει και βιώνει αυτές τις αλλαγές ποικίλει σημαντικά από άτομο σε άτομο. Η HIV λοίμωξη, η λοίμωξη από ηπατίτιδα C και ορισμένα αντιρετροϊκά φάρμακα περιπλέκουν και επιδεινώνουν τις παραπάνω διαδικασίες.
Τα πρώιμα συμπτώματα των νευρολογικών παθήσεων συχνά είναι ήπια ή ελαφρά και άρα εύκολα μπορεί κάποιος να τα αγνοήσει ή να μην τα αξιολογήσει. Μεταξύ αυτών είναι η ζαλάδα, η αδυναμία, οι πόνοι, το μούδιασμα και το μυρμήγκιασμα (παραισθησία) στα χέρια και τα πόδια ή γύρω από το στόμα ή οπουδήποτε αλλού στο σώμα. Συχνά κάποιοι οροθετικοί παίρνουν μη συνταγογραφούμενα φάρμακα προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα παραπάνω συμπτώματα. Εσύ όμως προτίμησε να αναφέρεις αμέσως τα συμπτώματά σου στο γιατρό που σε παρακολουθεί.
Περιφερειακή νευροπάθεια
Η περιφερειακή νευροπάθεια είναι μια πάθηση των νευρών που προκαλεί μυρμήγκιασμα, μούδιασμα και πόνο στα χέρια και/ή τα πέλματα και η οποία μπορεί να εξαπλωθεί στα μπράτσα και στα πόδια. Μπορεί να οφείλεται στην οροθετικότητα, σε ορισμένα αντιρετροϊκά φάρμακα, σε άλλα σκευάσματα, στην έλλειψη βιταμινών, στο διαβήτη, στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, στην κοκαΐνη και στις αμφεταμίνες (βλ. Παράρτημα 3).
Μπορείς να κάνεις εξετάσεις αίματος για την περιφερειακή νευροπάθεια, καθώς και πιο εξειδικευμένες εξετάσεις, όπως μελέτες νευρικής αγωγιμότητας και ηλεκτρομυογράφημα (EMG) για μία ασφαλή διάγνωση. Δεν αποκλείεται τα συμπτώματά σου να βελτιωθούν, αν απομακρυνθεί ή εξασθενίσει η αιτία που τα προκαλεί. Η ειδική φαρμακευτική αγωγή μπορεί επίσης να συμβάλλει στη βελτίωση της περιφερειακής νευροπάθειας ή στην ανακούφιση από τα συμπτώματα. Συζήτα το με το γιατρό σου.
Οι αισθήσεις
Τα γηρατειά συχνά επηρεάζουν τις πέντε αισθήσεις μας, δηλαδή τη γεύση, την αφή, την ακοή, την όραση και την όσφρηση, ειδικά δε την ακοή και την όραση. Καθώς γερνάς, η γεύση και η όσφρησή σου συνήθως διατηρούνται σε καλά επίπεδα, όμως μπορεί να επηρεάζονται από φάρμακα. Έχει μεγάλη σημασία να μπορείς να διακρίνεις ανάμεσα σε παθήσεις που οφείλονται στα γηρατειά και σε αυτές που ενδεχομένως αποτελούν επιπλοκή ή συνέπεια της HIV λοίμωξης ή των αντιρετροϊκών φαρμάκων. Συζήτα το με το γιατρό σου.
Λειτουργικότητα των χεριών
Η λειτουργικότητα των χεριών μειώνεται με την ηλικία, τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες, ειδικά μετά τα 65 και είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού από σωματικές μεταβολές (αρθρώσεις, μύες, τένοντες, οστά, νεύρα, κυκλοφορία αίματος, δέρμα και νύχια) και μεταβολές στη δύναμη της λαβής μας (χειραψία) ή του τσιμπήματος με το δείκτη και τον αντίχειρα . Όλα τα παραπάνω καθορίζουν πόσο επιδέξια είναι τα χέρια μας. Αυτές οι μεταβολές, που σχετίζονται με τη γήρανση, συχνά συνοδεύονται και επιβαρύνονται από άλλες παθήσεις όπως η οστεοπόρωση, η οστεοαρθρίτιδα, η ρευματική αρθρίτιδα ή η περιφερειακή νευροπάθεια, που παρουσιάζονται πιο συχνά σε άτομα προχωρημένης ηλικίας και στους οροθετικούς. Ο εργοθεραπευτής και ο φυσικοθεραπευτής σου θα αξιολογήσουν τη λειτουργικότητα των χεριών σου, καθώς και όποια βοηθήματα χρειαστούν για τη βελτίωσή της.
Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο («Εγκεφαλικό»)
Το εγκεφαλικό, είτε πρόκειται για θρόμβους στα αιμοφόρα αγγεία ή για αιμορραγία των αγγείων στον εγκέφαλο, μπορεί να προκαλέσει παράλυση στη μία πλευρά του σώματος ή παράλυση ενός μέλους και μπορεί επίσης να επηρεάσει την ομιλία, ανάλογα με το σημείο του εγκεφάλου στο οποίο εμφανίζεται θρόμβος ή αιμορραγία. Η βελτίωση ή ακόμα και η αποκατάσταση των λειτουργιών που χάνονται με το εγκεφαλικό είναι εφικτή με τη βοήθεια της φυσικοθεραπείας και της εργοθεραπείας. Αν αλλάξεις τον τρόπο ζωής σου (π.χ. διακοπή καπνίσματος), θα μειωθεί ο κίνδυνος να πάθεις εγκεφαλικό.
Νευρογνωσιακή βλάβη και άνοια
Από τότε που αποκτήσαμε τις συνδυαστικές αντιρετροϊκές θεραπείες, έχει μειωθεί η συχνότητα εμφάνισης της άνοιας που σχετίζεται με τον HIV. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα ποσοστά νευρογνωσιακής βλάβης λόγω HIV αυξάνονται, καθώς οι οροθετικοί ζουν πλέον περισσότερο. Η νευρογνωσιακή βλάβη στα οροθετικά άτομα μπορεί
να αφορά βλάβες στη γνωστική λειτουργία (σκέψη), στον έλεγχο της κίνησης (επιβραδύνονται τα αντανακλαστικά) και στην ψυχολογική κατάσταση (μεταβολές στη διάθεση).
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΝΕΥΡΟΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΒΛΑΒΗΣ
- Μειώνεται η ικανότητα ή/και η διάρκεια συγκέντρωσής σου
- Χειροτερεύει η βραχυπρόθεσμη μνήμη σου
- Δυσκολεύεσαι να μάθεις νέες δεξιότητες
- Δυσκολεύεσαι με το συντονισμό και την κινητικότητα και έχεις πιο αργά αντανακλαστικά
- Μεταβολές στη διάθεση
Νεύρα, εγκέφαλος και άνοια
Τα παραπάνω συμπτώματα θεωρείται ότι παρουσιάζονται λόγω μεταβολών στη χημεία του εγκεφάλου, τις οποίες προξενεί η HIV λοίμωξη. Οι μεταβολές αυτές παρουσιάζονται επίσης στα γεράματα, αλλά στα οροθετικά άτομα μπορεί να συμβούν νωρίτερα. Συχνά είναι ήπιες και το άτομο που τις βιώνει δεν τις παρατηρεί καν. Καθώς εμφανίζεται η άνοια, μπορεί να εκδηλωθούν πιο σοβαρά συμπτώματα, που να καταστήσουν το άτομο ανίκανο.
Αν ο χαμηλότερος αριθμός CD4 που έφτασες ποτέ ήταν κάτω από 200, αυτό αποτελεί παράγοντα κινδύνου για σημαντική εξασθένηση των νευρογνωσιακών λειτουργιών. Αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν έχεις ξεκινήσει αντιρετροϊκή αγωγή και έχεις πλέον μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο και καλά επίπεδα CD4. Αυτό σημαίνει ότι οι εγκεφαλικές παθήσεις που σχετίζονται με τον HIV σχετίζονται με τη διάρκεια και τη σοβαρότητα της HIV λοίμωξης και υπογραμμίζει την ανάγκη για την έγκαιρη έναρξη αγωγής. Ενισχύεται, λοιπόν, το επιχείρημα ότι όσο νωρίτερα ξεκινήσεις αντιρετροϊκή αγωγή τόσο το καλύτερο. Ολόκληρο το φάσμα από την ήπια νευρογνωσιακή διαταραχή ως τη σοβαρή ονομάζεται «νευρογνωσιακή διαταραχή που σχετίζεται με τον HIV (HAND)».
HAND
(Νευρογνωσιακή διαταραχή που σχετίζεται με τον HIV)
Ασυμπτωματική νευρογνωσιακή διαταραχή (ANI):
Στη διαταραχή αυτή παρατηρούνται αλλαγές στον εγκέφαλο χωρίς όμως να υπάρχουν συμπτώματα, όπως υπονοεί και το όνομά της. Η διάγνωση γίνεται σε ανθρώπους που έχουν την πάθηση και έχουν ελαφρώς μη φυσιολογικά αποτελέσματα στις νευροφυσιολογικές εξετάσεις, αλλά ούτε οι ίδιοι ούτε οι άλλοι γύρω τους παρατηρούν εμφανή συμπτώματα.
Ήπια γνωσιακή διαταραχή (MCI):
Τα συμπτώματά της ποικίλουν, από μια αξιοσημείωτη μεταβολή στην ικανότητα συγκέντρωσης και την επιδείνωση της βραχυπρόθεσμης μνήμης μέχρι τη δυσκολία να φέρεις σε πέρας τις καθημερινές δραστηριότητές σου.
Άνοια που σχετίζεται με τον HIV, γνωστή παλαιότερα ως σύμπλεγμα άνοιας του AIDS:
Χαρακτηρίζεται από σημαντική δυσκολία στη μνήμη. Για παράδειγμα, ξεχνάς να πάρεις σωστά τα φάρμακά σου ή δεν θυμάσαι πώς να μαγειρέψεις. Επηρεάζεται ιδιαίτερα η ικανότητά σου να κάνεις σύνθετα πράγματα που έχεις μάθει να κάνεις, όπως για παράδειγμα να δένεις τα παπούτσια σου. Δεν αποκλείεται επίσης να βιώσεις αλλαγές στη διάθεση, τη συμπεριφορά και την προσωπικότητά σου. Δεν είναι σαφές κατά πόσον η ήπια γνωστική διαταραχή μπορεί να οδηγήσει στην άνοια που σχετίζεται με τον HIV, δεδομένου ότι οι ασθενείς μπορεί να παραμείνουν σε αυτή την κατάσταση για χρόνια.
Η νευρογνωσιακή εξασθένηση προκύπτει τόσο ως άμεση συνέπεια της HIV λοίμωξης, όσο και ως αποτέλεσμα της γήρανσης. Ορισμένα είδη αντιρετροϊκής αγωγής ενδεχομένως να σε προστατεύουν καλύτερα από την πιθανότητα να εξασθενίσουν οι νευρογνωστικές λειτουργίες σου, αφού περιορίζουν πιο αποτελεσματικά τη δραστηριότητα του ιού στον εγκέφαλο. Είναι επομένως σημαντικό προτού αλλάξεις την αγωγή που λαμβάνεις, να κάνεις εξειδικευμένες εξετάσεις έτσι ώστε να εντοπίσεις αν γίνεται, τις αιτίες και ιδιαίτερα την έκταση των αλλοιώσεων που παρατηρούνται στις νευρογνωσιακές λειτουργίες σου.