Οι ηπατικές νόσοι (παθήσεις του συκωτιού) είναι συνηθισμένες στους οροθετικούς, συνήθως λόγω συλλοίμωξης με ηπατίτιδα B ή C. Άλλες αιτίες είναι η κατάχρηση αλκοόλ και ψυχαγωγικών ναρκωτικών, καθώς και η μακροχρόνια έκθεση στην τοξική επίδραση της αντιρετροϊκής αγωγής. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η ίδια η οροθετικότητα μπορεί να κάνει κακό στο ήπαρ.
Το συκώτι είναι το όργανο που παράγει τη χολή, η οποία βοηθάει στην πέψη. Το συκώτι επίσης φιλτράρει (διυλίζει) το αίμα από το έντερο προκειμένου να απομακρύνει τοξικές ή βλαβερές ουσίες. Επιπλέον, το συκώτι μεταβολίζει πολλά είδη φαρμάκων. Στο συκώτι παράγονται και πρωτεΐνες, όπως αντισώματα για το ανοσοποιητικό και παράγοντες πήξης του αίματος. Η ηπατική βλάβη μπορεί να διαταράξει όλες τις παραπάνω λειτουργίες.
Η ηπατική βλάβη προκαλείται από λοιμώξεις, ιδίως από την ηπατίτιδα B και C, από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και χρήση ψυχαγωγικών ναρκωτικών, καθώς και από συνταγογραφούμενα φάρμακα, στα οποία περιλαμβάνεται και η αντιρετροϊκή αγωγή. Το ήπαρ είναι μεγάλο όργανο και έχει τη μοναδική ιδιότητα να μπορεί να αυτοθεραπεύεται. Ένας μέρος της ηπατικής βλάβης είναι αναστρέψιμο. Ωστόσο, όσο μεγαλώνει κανείς η συγκεκριμένη διαδικασία αυτοδιόρθωσης αρχίζει να επιβραδύνεται και η συνεχιζόμενη βλάβη στο ήπαρ επηρεάζει αυτή την ικανότητά του.
Η γήρανση δεν επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο όλες τις διαφορετικές λειτουργίες του ήπατος. Αυξάνει το ρυθμό με τον οποίο τα ηπατικά κύτταρα (ηπατοκύτταρα) μεταφέρουν ουσίες, αλλά μειώνει την ικανότητά τους να μεταβολίζουν ουσίες, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σιγά σιγά βλάβη στο ήπαρ και στον οργανισμό. Πάντως, η ικανότητα του ήπατος να αποβάλλει ουσίες δεν αλλάζει με την ηλικία. Δεν έχουν γίνει ακόμα εκτενείς έρευνες για το πώς η γήρανση επηρεάζει τις ηπατικές λειτουργίες και επομένως δεν έχουμε προς το παρόν ξεκάθαρα συμπεράσματα. Τα χαμηλά επίπεδα CD4 σε συνδυασμό με τη γήρανση ενδεχομένως να συντελούν στον κίνδυνο ανάπτυξης ηπατικής νόσου.
Η ηπατική νόσος συχνά εξελίσσεται αργά, αλλά όταν υπάρχουν συλλοιμώξεις με HIV ή με ηπατίτιδα B ή C μπορεί να επιταχυνθεί ο ρυθμός με τον οποίο εξελίσσεται. Με το πέρασμα του χρόνου, το συκώτι μπορεί να γεμίσει πληγές, κάτι που ονομάζεται «ίνωση», η οποία με τη σειρά της μπορεί να εξελιχθεί σε κίρρωση. Η κίρρωση είναι παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του ήπατος.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ
- Πολλά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στο συκώτι, αν και η σοβαρότητά τους ποικίλει. Είναι γνωστές οι παρενέργειες που προκαλούν τα περισσότερα από αυτά τα φάρμακα. Αν ο γιατρός που σε παρακολουθεί σου γράψει τα συγκεκριμένα φάρμακα, θα παρακολουθεί στενά τις ηπατικές λειτουργίες σου και τις αλληλεπιδράσεις του οργανισμού σου με τα φάρμακα και θα σου προσαρμόσει αναλόγως τις δόσεις.
- Τα φάρμακα χωρίς συνταγή ενδεχομένως να έχουν παρενέργειες, μεταξύ αυτών και ηπατική βλάβη. Ο φαρμακοποιός συνήθως θα σου το αναφέρει, όταν πας να αγοράσεις τα συγκεκριμένα φάρμακα. Τσέκαρε πάντα με το γιατρό που σε παρακολουθεί αν τα φάρμακα χωρίς συνταγή που παίρνεις επιβαρύνουν το συκώτι σου ή αν έχουν αλληλεπιδράσεις με τα αντιρετροϊκά σου.
- Η ίδια η αντιρετροϊκή αγωγή μπορεί να είναι τοξική για το ήπαρ. Ωστόσο σύμφωνα με μία μελέτη και οι οροθετικοί που καθυστέρησαν την έναρξη της αγωγής κατά του HIV ή εκείνοι που τη διέκοψαν έχουν τις ίδιες πιθανότητες να εμφανίσουν ηπατική νόσο. Είναι σημαντικό να παρακολουθείς τακτικά την ηπατική σου λειτουργία.
- Οι χρόνιες ιογενείς ηπατίτιδες B και C και η ηπατίτιδα που προκαλείται από άλλες λοιμώξεις, ιδίως από ιούς, συχνά προκαλούν ηπατική νόσο. Η κεραυνοβόλος οξεία ηπατίτιδα Α ή Ε μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο. Τα οροθετικά άτομα οφείλουν να εμβολιαστούν κατά της ηπατίτιδας Α και B, εκτός κι αν έχουν ήδη ανοσία.
- Η παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε παθολογικά επίπεδα λίπους στο συκώτι, κάτι που συχνά προκαλεί δυσλειτουργία του ήπατος.
- Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση «ψυχαγωγικών» ναρκωτικών επίσης προκαλούν ηπατική βλάβη και αμφότερες μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά το μεταβολισμό των φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένης της αντιρετροϊκής αγωγής.
- Ορισμένες βιταμίνες και τα συμπληρώματα διατροφής σε υψηλές δόσεις μπορεί να προκαλέσουν ηπατική νόσο, ειδικά οι εξαιρετικά υψηλές δόσεις βιταμίνης Α. Ορισμένα φυτικά φάρμακα και ροφήματα πρωτεΐνης συχνά επιφέρουν διαταραχές στις ηπατικές λειτουργίες χωρίς να προκαλούν ασθένειες, ωστόσο αυτό μπορεί με τη σειρά του να αλλοιώσει το μεταβολισμό άλλων φαρμάκων, όπως τα συνταγογραφούμενα φάρμακα και η αντιρετροϊκή αγωγή.
- Οι ευκαιριακές λοιμώξεις που σχετίζονται με το AIDS, οι οποίες μπορεί να εμφανιστούν πριν ξεκινήσεις την αγωγή κατά του HIV, ανάμεσά τους η φυματίωση και ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV) μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στο συκώτι.
- Ο χαμηλός αριθμός των CD4 προδιαθέτει σε ανάπτυξη ηπατικής νόσου.
- Η κοινή χρήση εξοπλισμού για τατουάζ και για χρήση ενέσιμων ναρκωτικών μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη με ηπατίτιδα B ή C, κάτι που συχνά οδηγεί στην ανάπτυξη ηπατικής νόσου στην πορεία του χρόνου.
Εξετάσεις για τον εντοπισμό ηπατικής νόσου
Ο έλεγχος ηπατικής λειτουργίας είναι μια σειρά από εξέτασεις στο αίμα που μετράνε συγκεκριμένα ένζυμα που παράγονται στο ήπαρ υπό φυσιολογικές συνθήκες. Το επίπεδο αυτών των ενζύμων –αμινοτρανσφεράση της αλανίνης (ALT), ασπαρτική αμινοτρανσφεράση (AST), χολερυθρίνη (Bilirubin), αλκαλική φωσφατάση (ALP) και γ-γλουταμυλο- τρανσφεράση (γ-GT)– μπορεί να ανέβει συνολικά ή με συγκεκριμένα μοτίβα που συνδέονται με διάφορους τύπους ηπατικής νόσου. Ίσως χρειαστεί να κάνεις υπερηχογράφημα ήπατος (ή σπανιότερα βιοψία) προκειμένου να επιβεβαιωθεί η αιτία της ηπατικής νόσου και να καθοριστεί η έκταση της ηπατικής βλάβης. Ένα άλλος είδος απεικόνισης του ήπατος, το Fibroscan, μετράει την ίνωση ή την ακαμψία του ήπατος και γίνεται πολλές φορές αντί της βιοψίας.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΗΠΑΤΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ
- Ναυτία και/ή εμετός
- Σκούρο χρώμα στα ούρα που επιμένει (σαν κονιάκ)
- Ανοιχτόχρωμα κόπρανα
- Κίτρινη απόχρωση στο δέρμα και στο άσπρο των ματιών, ο λεγόμενος ίκτερος, που μπορεί να είναι πολύ διακριτικός
- Κούραση που δεν εξηγείται με άλλο τρόπο
Πρέπει να εξετάσεις την παρουσία αντισωμάτων έναντι της ηπατίτιδας A, Β και C και, ανάλογα με το αποτέλεσμα, ίσως χρειαστεί να εμβολιαστείς κατά της ηπατίτιδας A και B, όπως θα δεις σχετικά παρακάτω.
ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑΣ Α ΚΑΙ B
Ηπατίτιδα Α
Αν δεν υπάρχουν αντισώματα στον οργανισμό σου, τότε ο γιατρός θα σου προτείνει να εμβολιαστείς για να αποφύγεις τυχόν λοίμωξη στο μέλλον.
Ηπατίτιδα Β
Αν δεν έχεις αντισώματα που δείχνουν ανοσία στην ηπατίτιδα Β, θα κάνεις επιπλέον εξετάσεις για να εντοπίσεις την παρουσία τυχόν λοίμωξης. Σε περίπτωση που και αυτός ο έλεγχος είναι αρνητικός, θα σου προτείνουν εμβολιασμό κατά της ηπατίτιδας B.
Ηπατίτιδα C
Αν υπάρχουν αντισώματα, τότε θα σου μετρήσουν το ιικό φορτίο της ηπατίτιδας C. Το ιικό φορτίο επιβεβαιώνει τη διάγνωση της ενεργού ηπατίτιδας. Μόλις επιβεβαιωθεί η διάγνωση της λοίμωξης και ολοκληρωθεί ο απαραίτητος υπόλοιπος έλεγχος, είναι απαραίτητο να συζητήσεις με το γιατρό σου για να ξεκινήσεις αγωγή και τις θεραπευτικές σου επιλογές. Δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο για προφύλαξη από την ηπατίτιδα C.